Kullanımı konusunda fırtınalar koparılan kolesterol ilaçları zararlı mı zaman gösterecek ama asıl olarak kolesterolü oluşturan nedenler masaya yatırılıyor ve damarlarımızı tıkayan sinsi düşmanın asıl suçlusu aranıyor…
kolesterol yüksekliği ve devamında oluşan damar tıkanıklığı, her yıl dünyada milyonlarca insanın ölümüne neden oluyor. Çoğu vaka genetik kökenli olsa da pek çok kişinin de kötü beslenme nedeniyle kolesterolü yükseliyor. Şimdiye kadar kolesterolün nedenleri konusunda bildiğimiz buydu en azından. Ancak, ABD’de yapılan bir araştırma çok farklı gerçekleri ortaya çıkarmış görünüyor. 11 bin obezite ve kolesterol sorunu yaşayan çocuğun üzerinde yapılan araştırmada; Çocukların yarısı bir süre yağdan fakir bir diyete, diğer yarısı ise şekersiz bir diyete sokuluyor. Sonuçta yağ kısıtlanarak beslenen çocukların durumunda herhangi bir iyileşme olmazken şeker verilmeyen çocukların kolesterolünde önemli bir düşüş oluyor. Yani uzmanlar nedenleri konusunda çoktan karar verdikleri kolesterol sorununu yeniden mi masaya yatıracaklar? Bu soruyla Florence Nightingale Hastanesi Kalp ve İç Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Saide Aytekin’in kapısını çaldık. Aytekin ile konunun en önemli ayrıntılarını konuştuk… Aytekin, “Diyabetin kolesterolü yükseltmesinden söz ediliyor ancak bunu tartışmaktan çok, öncelikle ele almak gereken konu şu: Dünyada pek çok insanın ölümüne neden olan sorun kardiyovasküler hastalıklar. Dolayısıyla bunların risk faktörlerini belirlemek gerekiyor. Bu risklerin derecelerine bakılarak, artık kolesterol tedavisinde önemli adımlar atılıyor. Yani hastanın yüksek risklerinin ne olduğu hesaplanarak ona göre tedavi yapılıyor” diyerek başlıyor söze.
Kardiyovasküler hastalıklar ve risk faktörleri
– Eğer bir kişinin kolesterolleri yüksekse, bunun yanında diyabeti veya metabolik sendrom, yani insülin direnci varsa o zaman kalp damar hastalığına yakalanma riski kadınlarda 5, erkeklerde ise 3 kat artıyor. Konunun diyabetle ilişkisi bu…
– Bir kişinin ailesinde erken yaşta kalp damar hastalığı, diyabet, aort yani şah damarı genişlemesi varsa, (bunlar kalp ekosunda da ortaya çıkıyor zaten) ve beyine çıkan damarlar, keza bacak damarlarında darlık bulunuyorsa bu kişiler çok yüksek risk grubuna giriyorlar. Ve bu durumda da kolesterol değerlerinin acilen inmesi gereken rakamlar var. Eğer bir hasta çok yüksek risk faktörlerine sahipse o zaman bu hastanın LDL kolesterolünün 70 ve altında olması gerekiyor.
– Kalp ve damar hastalıkları için kabul edilen risk faktörleri, damar sertliğinin oluşumunu ve ilerlemesini hızlandıran faktörlerle aynıdır. Şişmanlık, ileri yaş, sigara, hipertansiyon, şeker hastalığı, kolesterol ve kan yağlarındaki yükseklik, fiziksel olarak hareketsiz yaşam tarzı ve ebeveynlerinden birisinde her hangi bir atardamar hastalığı bulunması risk faktörü olarak kabul ediliyor.
– Ailede erken kalp-damar hastalığı bulunduğuna dair bilgi. Bu risk hastanın ebeveynlerinden dolayı olan kalıtsal bir risktir. Hastanın babasında 55 yaşının altındayken, annesinde 65 yaşın altındayken saptanmış olan bir kalp-damar hastalığı varsa çocuklarında da damar hastalığı olma riski yüksek demektir. Erkeklerde 45 yaş ve üzeri, kadınlarda 55 yaş ve üzeri veya erken menopoz risk olarak kabul ediliyor.
– Orta derecede yüksek risk ne demek? Mesela; Kişi risk faktörlerinden birine bile sahipse orta riske giriyor. Yaş, genetik ve cinsiyet etkisi değiştirilemiyor. Ailede kalp damar hastalığı varsa ve kişinin tansiyonu yüksekse o zaman orta risk düzeyindedir.
Düşük risk ise şöyle: Kişi gençtir ama tansiyonu inip çıkıyordur ya da sigara içiyordur bu da düşük riske giriyor.
– Hasta yüksek tansiyon nedeniyle bir ilaç kullanıyorsa veya sistemik tansiyonu 16-9 ise risk grubunda kabul ediliyor. Tansiyon sınırı 13-8 olmalı.
Kandaki yağların seviyelerindeki anormallikler
Damar sertliğinin hızlı ilerlediği hastaların rutin lipoprotein analizlerinde sıklıkla yüksek kolesterol, yüksek LDL-kolesterol ve düşük HDL-kolesterol ,yüksek trigliserit (trigliseritler belli değerlere kadar tek başına risk faktörü kabul edilmiyor. HDL düşüklüğü ile birlikte olursa anlamlı.) düzeylerinin rakamları görülüyor.
Kolesterol seviyelerinin olması gerektiği rakamlar
– Trigliseridlerin 150 mg/dL üzerinde olması riskli. Trigliserid seviyesinin yüksekliği ile birlikte kandaki fibrinojen miktarının artması riski daha fazla artırıyor.
– ATP raporunda HDL alt sınırı erkeklerde 40 mg/dL, kadınlarda 50 mg/dL’dir
– Dünya sağlık örgütüne göre HDL için risk sınırı erkeklerde 35 mg/dL, kadınlarda 39 mg/dL).
– Total kolesterol seviyesinin üst sınırı 200 mg, LDL kolesterolün ise 100 mg olarak kabul ediliyor.
– HDL kolesterol seviyesinin 55mg üstünde olması ise hastalık riskini azaltıyor.
Şeker hastalığı, insulin direnci, glukoz intoleransı
Amerikan Diyabet Birliği (ADA) açlık kan şekeri için sınırı 100 mg/dL olarak veriyor. Bunun üstündeki değerlerde hasta prediyabetik veya diyabetiktir. Uzun süre insülin direnci (rezistans) olan hastalar glukozu tolere edemiyor. Kan şekerleri yemekten sonra hızla yükseliyor. Bu durum tokluk şekerinin beklenenden daha yüksek olmasıyla kendini gösteriyor. Diyabet damar hastalığı riskini 4-5 kat artırıyor. Diğer bir çalışmada diyabetli hastaların yüzde 50’sinde damar hastalığı, arteriyoskleroz bulunduğu gösterilmiş. Tüm bunların ışığı altında konuya tekrar bakacak olursak; risk faktörlerini belirlerken, mesela genç bir insan sigara içiyor mu, yüksek kolesterolü hipertansiyonu, kilosu, diyabeti, metabolik sendromu var mı, ya da spor yapmıyor mu, bunlara bakıp riskler belirleniyor.
Hangi hastalıklar kolesterol düzeylerini yükseltir?
Kronik böbrek hastalıkları böbrek yetmezlikleri hipo troid, cushing sendromu, kortizon alanlarda ve gebelikte kolesterol yükselebilir. Genetik faktörler yoksa diyabet direkt kolesterolü etkilemiyor ama genetik olarak yüksek kolesterolde bir de diyabet eklenirse risk çok katlanıyor. Onun için riskin belirlenmesinde hem diyabet önemli, hem de diyabetik hastalarda kolesterolün düşürülmesi çok önemli. Sessiz bir katile benziyorum diyabeti. Onun yaptığı hasar sessiz ilerliyor. Diyabetin tedavisi önemli ama daha da dikkat edilmesi gereken şey; Eğer diyabette kolesterol yüksekliği varsa LDL düşürülmesi şart.
Primer korumada LDL hedefleri
Güncel tedavi kılavuzları tedavi kararı öncesinde tüm risk faktörlerinin neden olduğu toplam riskin (global risk) hesaplanmasını öneriyorlar. Bunun için Framingham gibi risk tahmin sistemleri geliştirilmiş ve bu sistemler 10 yıllık koroner kalp hastalığı riskini öngörmede oldukça başarılılar. On yıllık global riski yüzde 10’un altında olanlar düşük riskli, yüzde 10-20 arasında olanlar orta riskli ve yüzde 20’nin üzerinde olanlar yüksek riskli olarak tanımlanıyorlar. Buradan yola çıkılarak düşük riskliler için LDL hedefi 160’ın altı, orta riskliler için 130’un altı, yüksek riskliler için ise 100’ün altı olarak belirlenmiş.
Nasıl beslenmeli?
Kolesterolü yüksek kişilerin doymuş yağlarla ilgili besinleri azaltmaları gerekiyor. Hazır gıdalar bu kategoriye giriyor. Salam, sucuk, sosis gibi gıdaların azaltılması gerekiyor. Bu hastalar bitkisel lifi yüksek gıdalar tüketmeli. Baklagiller, çok aşırıya kaçmamak şartıyla kuru yemişler gibi. Ama bunlar günde 7-13 gram anlamına geliyor. Düşük glisemik indekskli mideyi çabuk terk etmeyen besinler tüketmeliler. Patates, beyaz un, havuç gibi depo besinlerden uzak durmalı. Yağ oranı düşürülmüş peynir, süt yoğurt tüketebilirler. Omega 3’ten zengin gıdalar alabilirler ya da dışarıdan takviye olabilir ama miktarı 3 gramın üzerine çıkmamalı.
